Bölüm 3 - Bilge, ana, uğursuz, estetik: Baykuş

Baykuşların en üstün özelliklerinden biri gözleri. Bazı türlerde vücut ağırlığının yüzde 1 -5’ini gözler oluşturur. Yani bu oranı insana uyarlarsak, gözlerimizin büyüklüğünün iri bir greyfurt kadar olması gibi. Tüm kuşların gözü başının yanındayken, baykuşlarınki öndedir ve sabittir, hareket edemez. Sağa sola bakması için başını çevirmesi gerekir ve başını neredeyse tamamen çevirebilir. Her iki yöne 135 derece çevirerek, 270 derecelik görüş sağlarlar.

• Yeşillikler, hatta kar altındaki avının hareketini dinleyip yerini tespit edebilir. Sağ ve sol kulaktan duyma arasındaki zaman farkı 0.00003 saniyedir. Sesi hangi kulağından daha önce duyduysa, avı o yöndedir. Eğer her iki kulağından da aynı anda duyuyorsa, avı tam karşısındadır. Sağ/sol zaman farkın Baykuşlar sol/sağ zaman farkını farkla tespit edebilir.

• Bu kadar iyi duyan baykuşlar, çok da sessiz uçar. Avını gözüne kestiren bir baykuşun, karanlıkta süzülüşünü duymak imkansız gibidir. Çünkü tüylerinin ucunda saçaklar vardır. Baykuş kanatlarını her indirdiğinde, bu saçaklar kanadın üzerinde oluşan hava akımının yarattığı ses dalgalarını kırar. Baykuşun vücudunun başka yerlerindeki hav tüyleri de kalan sesi emer. Böylece bir uçağı düşme tehlikesine kadar götürebilecek bir türbülansın önüne geçilmiş olur.

• Baykuşlar kemirgen, kurbağa, kertenkele ve küçük kuşlarla beslenen ve ekolojik dengeye fayda sağlayan bir kuş olmasına rağmen insanlar baykuştan genellikle ya korkmuş ya da uğursuz saymıştır. Eski dönem Türkleri ise ‘ugi’ olarak isimlendirmiş baykuşları. Bilgeliğin ve fedakârlığın sembolü olarak görmüşler. Öyle değer vermişler ki, Manas Destanı’nda ‘baykuş ana’dan bahsedilir. Peki baykuş neden fedakarlığın, analığın ya da bilgeliğin sembolü?

• Osmanlı’da ise baykuşun yeri ayrıdır. Türk mimarisinin en önemli ismi olan Mimar Sinan baykuşları inşa ettiği camilerde figür olarak kullanmıştır. Çünkü eski Türk, Mısır ve Yunan medeniyetlerinde baykuş bilgedir. Bugün de Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi’nin logosu baykuştur.

• Anadolu’da “ölümün habercisi” olarak görünmeleri tamamen yanlış anlamadan kaynaklanırken, Yunan mitolojisinde baykuşlar bilgelik tanrıçası Athena’nın sembolüdür ve savaşa hazırlanan bir ordunun üstünden baykuş uçarsa zafer kazanılacağına inanılırdı. Aztek ve Mayalar’da, Eski Mısır’da, Romalılar ve Babilliler’de de baykuş uğursuzluk, ölüm sembolü. Efsanelerden Harry Potter’ın dünyasına baykuş hikayeleri de bu bölümde.; bol bol baykuş sesleriyle.